Sokakta gördüğünüz herhangi bir kişide ya da yeni tanıştığınız birinde dikkatinizi çeken ilk ne oluyor? Dış görünüşü mü?.. Mizacı mı?.. Hareketleri mi?.. Peki, bu özelliklere bakarak hiç tanımadığınız o kişi hakkında genel bir çıkarım yapar mısınız? Yaptığınız çıkarım doğrultusunda o kişiye başka özellikler de ekler misiniz? Telefon seçerken pahalı olanların en iyi kalitede olduğunu varsayıp, sadece etikete göre seçim yapma eğilimi gösterdiniz mi? İşte burada halo etkisinin varlığından söz edebiliriz. Halo, Türkçe olarak hale ya da ışık halkası anlamına gelir. Halo etkisi ise, bir şeyin sahip olduğu tek bir özelliğin ya da izlenimin o şeyin diğer tüm özelliklerine genellenmesini içeren bir tür bilişsel ön yargı/genelleme yanılgısıdır.

Bir kişi hakkında ilk izlenimimiz onun iyi biri olduğu yönündeyse kişinin diğer özelliklerine de olumlu atıflarda bulunma eğilimindeyiz. Örneğin; o kişinin aynı zamanda merhametli ve yardımsever olduğunu da düşünmeniz muhtemeldir. Kişinin ilk başta bize güzel/yakışıklı ya da sempatik/samimi gelmesi sonrasında onun hakkında yapacağımız varsayımlar oldukça fazla etkiliyor.

Konu ile ilgili yapılan çalışmalar

İlk çalışma, psikolog Edward Thorndike’ın 1920 yılında yapmış olduğu deneydir. Halo etkisi deneyi; askerler arasında yapılıyor. Üst rütbeli askerlerin alt rütbeli askerleri “liderlik, görünüş, zeka, güven, sadakat” gibi konularda değerlendirmesi isteniyor. Deneydeki asker, fiziki olarak güçlüyse ve kaslıysa diğerleri bu kişinin sadık ve güvenilir olduğunu söylüyor. Ancak asker olumsuz özelliğe sahipse diğer özelliklerinin yorumlanmasında da olumsuz bir durum ortaya çıkıyor. Bu duruma Horn etkisi denir.

1972 yılında fiziksel bakımdan çekici olan erkeklerin/kadınların fotoğraflarının gösterildiği bir çalışma yapılmış. Çekici olan kişilerin, daha az çekici olanlara göre sosyal olarak daha arzu edilir kişiliklere sahip olduklarının varsayıldığı görülmüştür. Ayrıca denekler çekici olan kişilerin hayatlarının daha mutlu ve daha başarılı olacağını belirtmişlerdir. Yani dışı güzel olan insanların içlerinin de güzel olacağına yönelik genelleme eğilimimiz var.  

Günlük hayatta halo etkisi

Halo etkisi sadece kişilere özgü düşüncelerimizde etkili değildir. Markalara ve ürünlere olan tutumumuz da ilk izlenimlerimiz etkilidir. Ürünün kalitesini bilmesek bile eğer markaya yönelik olumlu tutumlarımız varsa o ürünü almaya diğerlerine göre daha fazla istekli oluruz. Reklamlarda sık sık toplum tarafından sevilen ve başarılı görülen, imajı iyi olan oyuncuları görüyoruz. Markalar halo etkisini kullanarak, oyuncuya atfettiğimiz iyi özellikleri reklamında oynadığı markaya da atfetmemizi sağlıyorlar.

İnsanlar, fiziksel görünümünü beğendikleri kişilerle arkadaşlık ilişkileri kurmaya daha yatkındır.  Fiziksel görünümünü beğendiğimiz insanlara olumlu özellikler atfetme eğilimine sahibiz. Halo etkisi, aslında çeşitli konularda yanlış kararlar almamıza neden olabilir. Ancak hızlı kararlar vermemizi sağladığı için aynı zamanda bir avantajdır. Böylelikle kişi çok daha az bilişsel çaba ve zaman harcayarak bir kişi ya da ürün hakkında kısa zamanda bir çıkarımda bulunur. Halo etkisinde kaldığınız bir deneyimi siz de hatırlıyor musunuz? Yorumlarda buluşalım.