Yanlış kariyeri seçmek, kötü bir iş kararı vermek veya ihtiyacınız olmayan bir şeyi satın almak gibi, verdiğiniz bir karardan sık sık pişmanlık duyuyor veya vazgeçiyor musunuz? Doğru Karar'da, Chip Heath ve Dan Heath kardeşler neden kötü kararlar verdiğimizi ve daha iyi seçimler yapmak için kendi zihinsel/duygusal önyargılarımıza nasıl karşı koyabileceğimizi açıklıyor. Bu kitap, İş yerinde ve kişisel yaşamınızda zor kararlarla karşı karşıya kaldığınızda nasıl daha rasyonel olunacağına dair bir el kitabı.

Yazarlar, tipik bir karar verme sürecindeki 4 temel adımı, her adımda kötü kararlara neden olan “kötü Adam”ı ve daha iyi seçimler yapmak için “WRAP sürecini” kullanarak nasıl karşı koyabileceğimizi sunuyor. 

Heath kardeşler bir yazı ekibidir. Kitap iş ve özel yaşamdaki çeşitli karar verme süreçlerini -kimin işe alınacağını, hangi işi alacağını, hangi okullara başvuracağını, kiminle romantik bir ilişki sürdüreceğini- inceliyor. Üstelik bu süreçlerin sonuçtan daha önemli olduğunu savunuyor. Heath'ler, bilinçdışı davranışlarımızda kök salmış, karar vermenin dört düşmanı tarafından insanların engellendiğini öne sürüyor.

“Başarı verdiğimiz kararların kalitesinden ve aldığımız şansın miktarından doğar. Şansı kontrol edemeyiz. Ancak seçim yapma şeklimizi kontrol edebiliriz'' 

Chip ve Dan Heath

WRAP süreci

İyi karar vermek için bir şablon sağladığına inandıkları WRAP süreci dört aşamalı bir modeldir. Tüm bunlar giriş bölümünde sunulmaktadır. Kitabın geri kalanı, Heath'lerin tezini düzinelerce en iyi uygulama örneğiyle detaylandırıyor.

Örneğin: Sam Walton'ın müşterileri kasada nasıl hızlandıracaklarına karar vermek için rakipleriyle yaptığı otobüs turu. Bir Intel yöneticisinin, güvenli bir ürün serisini bırakıp daha riskli bir ürün serisine odaklanmasını sağlayan iç görüsü. Kar amacı gütmeyen bir kuruluşun, giderek daha başarılı olan yerel misyonlarına bağlı kalmaya veya ulusal bir misyon girişiminde bulunmaya karar verme mücadelesi gibi...

Çoğu zaman bir karar vererek hayata devam etmek, belirsizlik içinde zaman kaybetmekten daha iyidir. Birkaç dikkate değer istisna dışında... Bu kitap kararların kalitesini iyileştirmenin de avantajları olabileceğini düşünmemizi sağlıyor.

Karar vermenin 4 kötülüğü

• Seçeneklerin daraltılması
• Onay Önyargısı
• Kısa süreli duygu
• Aşırı Güven

Öncelikle ''Bunu mu yoksa şunu mu yapmalıyım?'' diye düşünmeyi bırakın. Bunun yerine kendinize şunu sorun, ''Bunu yapabilmemin bir yolu var mı?'' Her iki şeyi de yapmanın mümkün olması şaşırtıcı derecede sıktır. Bu, seçimlerimizi çok dar tanımlama, onları ikili terimlerle görme eğilimi olan karar vermenin dar çerçevesinin ilk kötü adamıdır. 

Hayattaki normal alışkanlığımız, bir durum hakkında hızlı bir inanç geliştirmek ve ardından inancımızı destekleyen bilgileri aramaktır. “Onay yanlılığı ” olarak adlandırılan bu sorunlu alışkanlık, ikinci kötü adamdır.

Yeni arabalara veya bilgisayarlara bakan tüketiciler, satın almayı haklı çıkarmak için sebepler arayacak, ancak bunu ertelemek için sebepler bulmak konusunda o kadar gayretli olmayacaklar. Bir şeyi yapmak için az önce karar almış birine asla yapıp yapmayacağını sormayın, rasyonelleştirecektir.

Kısa vadeli duygular, acele kararlar vermenize neden olur. O yüzden mümkün olduğunca zaman kazanın. Aşırı güven, gelecek hakkında çılgınca iyimser tahminlerde bulunmaya yol açar. Güvenin dozajını ayarlamak önemlidir.

WRAP modeli

Kararlarımızdan kendimizi sorumlu kılmak için bazı taktiklere de ihtiyaç duyarız. Örneğin: Maaş 1 yerine 10 zarfa bölündüğünde, bireyler daha fazla tasarruf etme eğilimindedir. Her zarfı harcamak bireysel bir karardır ve büyük bir satın alma yapmadan önce iki kez düşünmelerini sağlar.

Daha fazla seçeneğe sahip olmak, size düşünmeniz gereken daha çok şey verir. Böylelikle dar çerçeveleme eğiliminin üstesinden gelirsiniz. Neredeyse her zaman ikiden fazla olasılık vardır ve bize bu seçenekleri öne çıkarmanın bazı akıllı yolları verilmiştir. Kafanızın dışına çıkın ve fikirlerinizi gerçek dünyada test edin. Karar vermeden önce mesafeye ulaşın. Çoğu zaman, günün sonunda daha iyi değerlendirebileceğimiz fakat anın sıcağında yanlış olabilecek kararlar veririz. Mesafeye ulaşarak kısa vadeli duyguların üstesinden gelin. Kariyer değişikliği mi düşünüyorsunuz? Sektörde hizmetlerinizi bir süreliğine ücretsiz olarak sunun ve işin beklentileri karşılayıp karşılamayacağını görün. Bu, geleceğe bakmamızın birçok yolundan sadece biri...

Kitaptan öğreneceklerimiz:

– Çoğu insanın karar verirken yaptığı yanlışlardan nasıl kaçınırız? 

– Bir karar verirken zihnimizi daha fazla olasılığa nasıl açarız?

– Daha iyi kararlar vermemize yardımcı olacak sorular nelerdir?

Yazarlarımız Chip ve Dan Heath, kötü kararların sebeplerini net bir şekilde açıklıyor. Üstelik onları hemen iyileştirmek için pratik çözümler sunuyor. Pişman olduğunuz bir karar verdiyseniz veya verdiğiniz kararlardan bazılarını iyileştirmek istiyorsanız da bu kitap tam size göre...

“Zihinsel yaşamınızın dikkate değer bir yönü, nadiren şaşırmış olmanızdır”

Daniel Kahneman

Alternatiflerin gücü

Çoğumuz “karar”ı iki veya daha fazla seçenek arasından seçim yapmamız gereken bir durum olarak düşünürüz. Oysa her zaman başka bir yol vardır. Ön lobumuz, karşı-olgusal uyarımı kullanarak alternatifleri düşünmemizi sağlar. Tek bir seçeneğin peşine düştüğümüzde, zamanın çoğunu şunu sorarak geçiririz: Bunu nasıl çalıştırabilirim? Meslektaşlarımı nasıl arkama alabilirim? Ancak bu arada, diğer hayati soruları ihmal etmiş oluruz: Daha iyi bir yol var mı? Başka ne yapabiliriz? Kötü bir karar alma olasılığını azaltmak için alternatif bakış açılarını keşfetmeli, belirsizliği kabul etmeli ve mevcut inançlarınızla çelişen kanıtlar aramalısınız.

Çok fazla bilgiye sahip olduğumuzda, neyin önemli olduğunu anlamak zorlaşır. O yüzden her zaman kendinize sorun; şu anda benim için önemli olan nedir? Odaklanmak, alternatifleri analiz etmek için harikadır, ancak onları tespit etmek için korkunçtur. Görsel analojiyi düşünün; odaklandığımızda çevresel görüşü feda ederiz.Bu seçimi yaparak nelerden vazgeçiyoruz? Aynı zaman ve parayla başka ne yapabiliriz? Düşündüğümüz mevcut seçeneklerden herhangi birini seçemiyorsak, başka ne yapabiliriz?

Örneğin, bir iş için yalnızca bir aday belirlediyseniz, onu işe almak için güçlü bir dürtüye sahip olacaksınız. Bu da onay yanlılığının bir reçetesidir. Başkalarına tavsiyelerimiz en önemli faktöre bağlı olma eğilimindeyken, kendi düşüncemiz birçok değişken arasında uçuşur. O yüzden güvendiğiniz kişilerle aşamaları paylaşmaktan çekinmeyin.

Yönetimde Özerklik Paradoksu

Bu, yönetimin klasik gerilimlerinden biridir. İnsanları kendi yargılarını kullanmaya teşvik etmek istiyorsunuz ancak aynı zamanda ekip üyelerinizin yargılarının doğru ve tutarlı olmasına da ihtiyacınız var. Kesin cevaplar yerine aralıkları düşünün. İlginç olan, insanlardan aralığın üst ve alt uçlarını açıkça düşünmeleri istendiğinde, tahminlerinin çok daha doğru çıkmasıdır. Gelecek hakkında oldukça iyi bir tahminimiz olsa bile, aşırı güven üzerine yapılan araştırmalar, düşündüğümüzden daha sık yanılacağımızı gösteriyor. Gelecek bir nokta değil; bir aralıktır. Bunu unutmayın.

İnsanları işe başlamadan önce “küçük bir kurumsal gerçekliğe” maruz bırakarak, onları şok ve hayal kırıklığına karşı aşılarsınız. Üstelik duygular için bir etikete sahip olmak onları meşrulaştırır ve insanların onları reddetme olasılığını azaltır. Önemli olan sadece sonuç değil; süreçtir. Ayrıca bir grup tarafından verilen kararlar, ek bir adalet yüküne sahiptir. Bu yüzden adalet duygusunu geliştirmek için prosedürel adaleti kullanın.

Son söz

Zorlanmadıkça insanlar nadiren önceliklerini belirler. Temel öncelikleriniz çatıştığında karar vermek zordur. Bu yüzden temel önceliklerinizi değerlendirirken, önemli olan duyguları onurlandırın. Onları kutsallaştırırsanız, şimdiki ve gelecekteki ikilemlerinizi çözmeyi kolaylaştırırsınız. Hayattaki doğal eğilim, otomatik pilota geçmektir. Bunun için bir kararı yeniden gözden geçirmeye veya yeni bir karar vermeye zorlayan doğru anda bizi uyandıracak bir sinyale ihtiyacımız var.