Dünyanın en büyük iki uçak üreticisinden biri olan Boeing’i duymayanımız yoktur. Özellikle son yıllarda havayolu ulaşımının fazlaca yaygınlaşmasıyla her birimiz en azından bir defa da olsa uçakla seyahat etmişizdir. Boeing ismi sıkça karşımıza çıktığı için gözümüzden kaçması mümkün değil.

Yükselen trend: Havacılık

Ülkemiz nezdinde genel duruma bakacak olursak, pandemi öncesi verilerini göz önüne aldığımızda transit yolcuların da eklenmesiyle Türkiye’deki havalimanlarını yaklaşık 200 milyona yakın yolcu kullanmıştır. Salgın dönemi diğer birçok sektörü olduğu gibi havacılık sektörünü de derinden sarstı.

Birçok firma iflasını açıklarken, çoğu da yapılanmalarında küçülmeye gitti ve birçok havacılık sektörü çalışanı işinden oldu. Ülkemizden örnek verecek olursak Atlas Global, Onur Air gibi şirketler girdikleri ekonomik çıkmazdan kurtulamayarak iflaslarını açıkladı.

2020 yılında 2019 yılına göre sektör %70’lere varan oranlarda daraldı. 2021 yılından itibaren özellikle Covid aşılarının piyasaya sürülmesiyle başlayan toparlanma süreci halen devam ediyor. Ne yazık ki geride bırakmakta olduğumuz 2022 yılında da pandemi öncesi rakamları yakalayabilmiş değiliz. Ancak grafikler olumlu bir seyir sürdürüyor ve yaralar bir bir sarılıyor.

Pandemi sonrası toparlanma sürüyor

Turizm sektörünün havacılık üzerine olan doğrudan etkisi elbette yadsınamaz. Bu yıl ülke olarak verimli bir turizm sezonunu geride bıraktık. Bu durum özellikle dış hatlarda hızlı toparlanmamızı sağladı. Bu sayede İstanbul Havalimanı Avrupa’nın en yoğun havalimanı konumuna yükseldi.

Ayrıca en büyük şirketimiz ve milli bayrak taşıyıcımız, gururumuz olan Türk Hava Yolları da Avrupa’daki rakiplerinden çok daha fazla yolcuya hizmet ederek listelerde ilk sıraya yerleşti. Uzmanlar 2024 yılında dünya genelinde 2019 yılının verilerini yakalayabileceğimizi belirtiyor. Boeing gibi büyük şirketler de buna göre vaziyet planı belirliyor ve stratejilerini, çalışmalarını bu doğrultuda yürütüyor. Bu arada belirtmeden geçmeyelim Türk Hava Yolları’nın 395 uçaklık dev filosunun 187 tanesi Boeing yolcu uçaklarından oluşuyor ki bu da yaklaşık olarak %47’lik bir dilime karşılık geliyor.

Her neyse asıl konumuza geri dönecek olursak, resmi adıyla The Boeing Company, 1916 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Washington eyaletinde kurulan ve uçak, helikopter, roket, uydu gibi havacılık teknolojilerini tasarlayıp geliştiren çok yüksek bütçeli bir şirkettir. Günümüzde merkezi Chicago’da bulunan şirket, bünyesinde yaklaşık 153.000 çalışan barındırıyor.

Piyasanın en güçlülerinden biri

Geçtiğimiz 106 yılda dünya çapında büyük ses getiren birçok yeniliğe ve insan beyninin dehasını yansıtan çarpıcı projelere imza attı. Mühendislik alanında yaptığı devrimlerle kendisinden küçük birçok havacılık ve uzay şirketine de öncü oldu. Hali hazırda Uluslararası Uzay İstasyonu’nu da yöneten şirket, pandemi arefesinde yaşadığı büyük skandal sonucu Avrupalı rakibi Airbus’ın gerisinde kalarak ikinciliğe düşmüş durumda. Tarihte dönüp baktığımızda ilk iki katlı yolcu uçağı olan Boing 747 Jumbo Jet’in üretilmesi, dünyanın en çok satan yolcu uçağı unvanını senelerdir kimseye kaptırmayan 737 serisi, tamamen kompozit gövdeli 787 Dreamliner ailesinin başarısı, Ay yüzeyine yapılan ilk insanlı yolculuk olan Apollo 11 görevinde aktif rol almış olması gibi unutulmaz olaylar Boeing’in dünya çapındaki kıymetini daha da göz önüne seriyor.

737 ailesinin büyük başarısı

Eminim ki çoğunuz uçak seyahatlerinizde farkında olmadan sürekli Boeing 737 serisi bir uçakla uçmuşsunuzdur. Dünya üzerinde her an yaklaşık 1250 adet Boeing 737 aynı anda uçmakta. Özellikle kısa ve orta mesafe menzilli iç hat uçuşlarında firmaların yakıt tasarrufu, yolcu sayısı ve maliyet düşüklüğü nedeniyle tercih ettiği dar gövdeli uçaklar pazarında ciddi üstünlük kuran bu seri, ilk defa 1967 yılında gökyüzüyle buluştu ve o günden bugüne dek şirket birçok farklı varyasyonu üretip piyasaya sundu.

737-100, 200, 300, 400, 500, 600, 700, 800, 900, (NG) Next Generation, Classic ve son olarak da Max gibi farklı tipleri bulunan 737, bugüne dek 13.000 adet civarında üretildi. Firmanın kıvrık kanatlı, daha geniş motorlu ve yazılımsal olarak iyileştirilen son modeli olan 737 Max ise 2017 yılında Airbus’ın A320 Neo modeline rakip olarak büyük umutlarla çıkış yaptı ancak yaşanan elim olaylar 737 Max’in adına kocaman bir kara leke sürdü.

Beklenmedik bir facia her şeyi alt üst edebilir

Yeni nesil bu uçak; daha fazla yolcu kapasitesi, daha uzun menzil, dikey açıyla tırmanış yeteneği, daha sessiz ve konforlu bir uçuş deneyimi, daha az yakıt tüketimi gibi öne çıkan gelişmiş aerodinamik özellikleriyle Boeing’in piyasadaki yarışta bayrağı tekrar ele geçirmesi için büyük bir fırsattı. Reklamı heyecan uyandıracak şekildeydi bu uçağın. İlk tanıtımının ardından Turkish Airlines da dahil yüzlerce havayolu firması tarafından radara alındı. Binlerce sipariş alan ve seri üretime geçen bu uçak, ilk defa 2019 yılında yolculu uçuşlarına başladı.

Ancak ne yazık ki durumlar pek de Boeing’in arzuladığı şekilde ilerlemedi. Bu büyük başarıya ilk gölge Mart 2019’da düştü. Endonezya’nın düşük bütçeli hava yolu şirketlerinden biri olan Lion Airlines’ın Jakarta-Pangkalpinang seferini gerçekleştiren 610 sayılı uçuşunda beklenmedik bir olay gerçekleşti. Kalkıştan kısa bir süre sonra uçakta bulunan yazılımsal bir hata uçağın burnunu aşağı yöne çevirdi. Bu durum uçağın dalışa geçmesine ve tüm hızıyla yere çakılmasına sebep oldu. Uçaktaki yolcuların hepsi oracıkta feci şekilde hayatlarını kaybetti. Tabii bu olayın nedeni bir süre anlaşılamadı, ancak kara kutu incelendikten sonra sebep netleşti.

Uçaklar günümüzün en güvenilir seyahat araçlarıdır.  Günde binlerce uçak okyanuslar üzerinden kıtalar aşarak yüz binlerce yolcuyu sevdiklerine ulaştırır. Dolayısıyla yaşanan en ufak kaza dünya çapında ses getirmekte. Yine de Boeing bu olayı "tamamen şans eseri gerçekleşti" iddiasıyla geçiştirdi. Ancak aynı senenin kasım ayında yaşanan ikinci Boeing 737 Max faciası her şeyi değiştirdi.

Gözden kaçan bir hata(!) masum canların yitip gitmesine sebep oldu

Etiyopya Hava Yolları’nın 302 sefer sayılı uçuşunda da aynı durum kendini tekrarladı Bu iki kaza toplamda 346 kişinin hayatına mal oldu. Peşi sıra Avrupa ve ABD Federal Havacılık Otoriteleri 737 Max modeli tüm uçakları yere indirdi. Dünya çapında bu uçakla yapılan tüm uçuşlar olduğu gibi askıya alındı. Durum incelenip karar verilinceye kadar tam 1.5 yıl boyunca 737 Max gökyüzünden men yedi.

Boeing tepetaklak

Kaza kurbanlarının aileleri Boeing’in aleyhine onlarca tazminat davası açtı. Şirket bunun sonucunda 2.5 milyar dolar gibi rekor seviyede ödeme yapmak zorunda kaldı. Zaten pandemi döneminde zora giren Boeing, Amerikan hükümetinin desteği sayesinde şu an ayakta. Kamuoyu baskısı inanılmaz derecede artınca şirket suçlamaları kabul edip özür dilemek zorunda kaldı. Pilot hatası olduğunu iddia ettikleri tüm ifadeleri geri çekti. Yazılımdan kaynaklanan bir hata, kalkış esnasında uçağın çok fazla yükseldiğini hesaplıyor. İrtifayı düşürmek için uçağın kokpit kısmını yatay yöne çeviriyor. Yapay zeka bir süre sonra kontrolden çıkıyor ve uçağın yere çakılmasına neden oluyordu.

Sarsılan itibar

Bu geçen bir buçuk yılda çeşitli güncellemeler yapılmıştır. FAA’den gerekli onaylar alındıktan sonra 2021 yılında 737 Max yeniden gökyüzüyle buluştu. Ancak bu yaşanan hadiseler uçağın itibarını fazlasıyla zedelemişti. Birçok firma verdikleri siparişi iptal etti. THY toplamda 50 uçaklık bir sipariş vermişti ve olaylar başlamadan önce 15 tanesini teslim almıştı. Şu anda Boeing’in elinde üretilmiş 300’den fazla Boeing 737 Max bulunuyor. Şirket bunları elden çıkarmak için kara kara düşünmekte. Gelecek bizlere ne gösterir, 737 Max’in kaderi nasıl şekillenir bilemeyiz. Ama bir gerçek var ki bilinçli yolcular uçak bileti almadan evvel özellikle modeline dikkat ediyor. Seferin Max uçaklarıyla gerçekleştirilmediğine emin olduktan sonra biletlerini satın alıyor.

Gelecek ne getirir bilemeyiz ama...

Bu da haliyle Max’lerin tam kapasite uçmalarının önüne geçiyor ve şirketlere zarar ettiriyor. Azımsanacak gibi değil. Toplamda 346 cana mal olan bu hata, elbette ki şirkete önemli bir ders verecekti. Zamanla Max olayları unutulup bu uçakların itibarları temize çıkar belki. Fakat bu tip olayların asla unutulmayıp ufak hataların bile nelere yol açabileceği göz önünde bulundurulmalı. Herkesin hassasiyet gösterip işini titizlik ve incelikle yapması gerektiğini hatırlatıyoruz. Havacılığa leke süren ve güven kırıcı bu olayların bir daha gerçekleşmemesini ümit ediyoruz. "Kargala.com Ailesi" olarak herkese keyifli ve emniyetli uçuşlar dileriz!